Ispaster'ko armarria - Escudo de Ispaster

Ispasterreko udaleko hirigunea, Elexalde, XIX. mendekoa omen da, lehenagoko aztarnak badaude ere. Hirigunean plaza txiki bat dago, txukuna, angeluzuzena, eta honen alde txikienetan eliza bat eta jauregi bat daude, eta handienetan, etxe neoklasikoak, etxea-taberna, eta etxebizitzak. Gainera, plazara kale mehar bat heltzen da, etxe elkarri atxikiak dituena, hiriguneari herrien antza ematen diona.

Baserrien auzoak laborantzarako etxeen elkarteak dira, habitat sakabanatuak direnak. Honatx haietako batzuk: Barainka, Mendasona, Goiherri, Solarte, Kortazar, Zatika, Artika, Kurtziaga eta Gardata.

Lehen aztarna arkeologikoak Kobeaga II eta Kobeaga I izeneko kobetan aurkitu ziren. Lehenengo koban –itsasotik gertu dagoena- talde txiki bat kokatu zen, Mesolitoan hain garrantzitsua zen jardueran, arrantzan hain zuzen, ziharduena.

Molusku-biltzailez osaturiko kanpamentu hau, 1973an Apellanizek egindako ikerketen arabera, k.a. 3500 urte ingurukoa da. Bigarren koba, Kobeaga I, lehenengo kobatik gertu dagoena, hilobi-barruti bezala erabili zen Brontze Aroan.

Herri honetan badaude ere induskatu gabeko beste aztarnategi batzuk, hala nola Otoioko Jentilkoba, Iparretxeko Jentilkoba eta Urtiaga. Ispasterreko udala Alfontso XI.aren 1334ko agindu batean aipatzen da lehen aldiz.

Labayruk dioenez, Lekeitiok, hiribildu bilakatu baino lehen (hiri-gutuna 1325ekoa da), geroago Berriatua, Amoroto, Mendexa, Ispaster eta Gizaburuaga elizateak izango zirenak eta Bedaronaren zati bat barne hartzen zituen.

Bide monumentala

SAN MIGUEL ELIZA.- Eliza hau XV. mendekoa da eta nabe bakarreko eliza errenazentistaren eredu ideala da, kanpoaldean absidea eta horma-bularren artean kapera altuak dituena. Lehenengo bi atalen erdian dauden lau baotatik sartzen da argia elizara.

Sarbidea dorrearen azpian dago eta erdi-puntuko arku bat du. Kanpoaldetik eraikina kareharri grisezko harlanduzko tiradera da, absidearen kanpoaldean bi horma-bular dituena. Elizpeak eliza osoa inguratzen du.

Dorrea behealdean aurrealdearekiko aurreratuta dago, eta lau maila ditu. Behekoa lau harroinen gainean dago; kanpaiak laugarren solairuan daude, eta lau pinakuluk errematatzen dituzte. Bigarrenean bi bao zuzen daude; hirugarrenean, erlojua.

Tximista batek kanpai-horma suntsitu zuen 1860an, bai eta teilatuaren zati bat, euste-horma, gangaren zati bat, korua eta organoa ere. Konponketa-lanetan kanpai-hormaren ordez dorre neoklasikoa eraikitzea erabaki zen.

Barrualdean Jose Eguskizaren erretaula barroko handi bat dago, bai eta estilo "erromanista" duen zur polikromatuzko beste erretaula bat ere, besteak baino balio handiagoa duena.

SAN MARTIN BASELIZA (XV. MENDEKOA).- Baseliza gotiko bakartia da, oinplano angeluzuzen xumea eta estalki bikoitza dituena. Alboetako horma batean sarbide zorrotz bat dago, gurutze batzuk grabatuta dituena.

Bi gezileiho eta arku zuzeneko leiho bat ere ditu, bai eta gurutze batek errematatutako eta kanpai bat duen bao bat ere. Harri-hormek harlanduzko ertzak dituzte. San martinen imajina 1984an gertatutako sute batek erraustu zuen eta 1985ean zaharberritu zen.

Baselizari atxikia eremutarraren etxebizitza dago.

SANTIAGO BASELIZA.-Bolumen handiko baseliza gotikoa. Oin plano laukizuzen eta bi uretako estalkiduna. 1500 urtearen inguruan eraiki zen. Harri sendozko horma bikainak ditu, eta sarrerak ojiba itxurako bi arku dira.

Sarrera puntadun bikainak, bi gezi-leiho eta bi leiho dinteldun ditu. Estalkiaren egituraren azpian alboetako horma batean irekita dagoen bao batean kanpai bat dago. Hormak harizkoak dira, eta harlanduak ditu izkinatan.

Errenazimenduan zenbait berrikuntza izan zituen, baina horrek ez zuen kaltetu itxura eta kalitate orokorra. Presbiterioaren gainean zurezko korua eta gangatxoa ditu.

UDALETXEA.- Harlangaitzezko eraikina da, harlanduzko angelu, bao eta arkupera sartzeko arku eskartzanoko haria dituena. Aurrealde nagusiak hiru maila ditu, eta haietan hiru bao-kale daude. 1817an eraiki zen, eta geroago eraikin batzuk atxiki zitzaizkion. Balkoian dagoen inskripzioak honela dio: “Casa Consistorial de Yspaster destinada para hospital militar de Voluntarios de Vizcaya en 1813. Quemada por esta causa por los franceses y reedificada por dicho Yspaster en 1817”.

ARANA JAUREGIA (1700).- Landako jauregí barroko klasizista, harlanduzko aurrealdea duena. Aurrealdea dorre-formako bi gorputzen artean dago eta arkupe bat du sarbide, XVlll. mendeko baserriek bezalaxe. Eraikin hau 1500eko baserri gotiko zahar baten handitzea da, eta atzealdean oraindik dirau antzinako baserriaren ate zorrotzak. Etxe honetan Jacinto Arana inkisidorea, Zamorako apezpikua izan zena, jaio zen.

ZUBIETA JAUREGIA (1720).- Lea ibaiaren paduraren ondoan dago, Lekeitiotik oso gertu. Martin Zalduak eraiki zuen, erdiko patio baten inguruan, Jauregiko aurrealde nagusiaren albo banatan bi dorre soil daude eta jauregiaren inguruan parke eder bat dago. Kantabriar Erlaitzeko luxuzko barrokoa izan zenaren adibiderik onenetakoa dugu jauregi hau.

AIXEDER HAIZE-ERROTA.- Haize-errota hau Pedro Bernardo Villarreal de Berrizek eraiki zuen 1729an, eskualde honetako ur-errotak geldiarazi zuen lehorte luze bat gertatuz geroztik. Ez zuen bizitza luzerik izan, 1745era arte ibili baitzen. Gaur egun ez dago antzinako errotaren makineriaren aztarnarik, haize-errotaren harrizko dorreak –gaur egun etxebizitza dena—zutik badirau ere.

AIXPE AURREKO BASERRIA.- XVI. mendearen lehenengo hereneko baserri gotikoa. Bere egitura zurezkoa da eta aurrealde nagusiak hiru atal ditu. Erdiko atalean arku zuzeneko arkupe bat dago eta alboetako atalek harri-horma lodiak dituzte, aireztatzeko bao zorrotz txikiekin. Zaharberritu egin bada ere, osorik diraute egitura historikoaren ezaugarri nagusiek, eskualdeko eredurik zaharrenaren eredu direnek. Garai bat izan zuen, eta garai haren euste-zutabe batek dirau. Inguruan Santiago baseliza dago.

Itzuli