Munitibar'ko Armarria - Escudo de Munitibar

Markina, Durango, Lekeitio, Gernika eta Bilborako bideak gurutzatzen diren lekuan dago Munitibar eta, Oiz mendiarekin batera, Lea Ibarraren hegoaldea mugatzen du.

Munitibar eta Gerrikaitz kaskoak gainera, lau auzo nagusi biltzen ditu 24,5 km²-ko azaleran: Berreño-Aldaka, Uriona, Gerrika eta Totorika.

Lea ibaiak, udalerri honetako lurretatik beherakoan, Oiz mendiaren inguruan sortzen diren errekatxoen urak biltzen ditu.

Antzinako paperetan Munditibar, Monitibar eta Munitibar ikus daiteke. Eta orduko paperen arabera, Munitibar Gerrikaitzen zegoen. Bizkaian, bertako Jaun deitzen ziren kondeen denboretan, 21 hiri sortu ziren eta euren artean Munitibarkoa.

Don Tello Bizkaiko XXII. Jauntzat ezagutu zenak fundatu zuen Munitibar, hamazazpigarrena izan zen, eta hirien arteko hamaseigarren botoa eta jezarlekua zuen Gernikako Batzarretan.1366 urtean sortua izan zen.

Arbatzegi, Batzar Nagusietan elizateen artean hogeita zortzigarrena zen. Elizate honen lehenengo parrokia, Bixente martiri deunaren izenekoa da, X. gizaldian sortu zuten Bizkaiko jaunen menpeko nekazariek Arbazegi tontorrean.

Monumentuen Ibilbidea

GERRIKAITZEKO ANDRA MARI ELIZA- Herriaren fundazio-agiritik datorkio Gerrikaitzi parrokia sortzeko agindua edo baimena.

Labayruk 1402. urtea aipatzen du. Kalahorrako gotzainak 1459. urteko urtarrilean erabaki zuenez, hiru abade egoten ziren parrokia honen zerbitzurako.

Bertako patroi Arteagak eta eliztarrek, 1550. urtean, parroki berria egitea komeni zela erabaki zuten. Asmo honen aurka agertu ziren Arbatzegitarrak, baina egin egin zuten. 1847. urte inguruan berriztatu eta zabaldu egin zen ordurartekoa.

ARBATZEGIKO SAN BIZENTE ELIZA. San Bizenteren aurreko parrokia San Migel ermita izan zela esaten da; 1550 urtean Aldaka, Berreño eta Totorikako kofradietakoek parroki hori Munitibar auzora aldatzea erabaki zutela, hantxe egiten zelako eliztarren erdigunea.

Arbatzegi, Gerrika eta Urionako bizilagunak horren aurka jarri ziren, baina Arteagako Martinek, elizako patroi lez, Olajauna deituraz ezagutzen zen Pedro Zubikonari erosi zion soroan egiten hasiak ziren eliza berrira aldatzea lortu zuten.

Ermitako irudiak eta jantziak parrokia berrira aldatzeko unea heldu zenean, ordea, auzotarren artean sekulako nahaste eta haserreak sortu ziren Bengoleako Sagastiluze inguruan.

Eliza honek 100 oin dauzka luzeran eta 39 zabaleran. Hiru aldare dauzka. Eliza barruan 52 hilobi egin ziren eta patroiaren hilobi berezi bat. Kanpandorrea 1725. urtean egina da. Gerra zibilean, 1937. urteko apirilaren 25ean, arratsaldeko ordu bietan, hegazkinak leherkariak jaurti zituen errepideko bidegurutzean.

Eta parroki hau bertan dagoenez, parroki honi kalteak egin zizkion. Leherkari bat teilatuko gailurrean jausi zen, gain-haga apurtu eta barruan lehertu zen. Eliztarrek konpondu zituzten behin-behinekoz kalterik handienak.

Gero nazionalak sartu zirenenan, euren aurka jaurtikitako obus batek, hegoaldeko horman zulo bat eginez, bertan zegoen aldarea zatitu zuen, eta beste batek elizpea.

SAN JUAN BASELIZA.- Totorika auzoan dago, tontor batean, herritik kilometro eta erdira. 1966. urtean berriztatu zuten. Ohitura denez, San Juan lore-sortak bedeinkatzen dira, bai eta arto, sagar eta bestelako fruituak ere.

Ermita hegalean egiten da San Juan sua, jaiaren bezperan, Ermitondo deitzen den lekuan. 379 metrora dago.

GERRIKAKO SANTA LUZIA BASELIZA. Elezaharraren arabera, 968. urtean hilobiak zituen tenplua zen Santa Luzia. Hala egiaztatzen dute inguruetako hilobiek, hots, XI. mendeko hilobi monolitiko batek eta hilobiko estalki batek.

Bizkaiko nobleziaren leinu nagusienak ziren Santa Luziako eliztarrak, eta aitoren seme-alabek bertan zituzten beren hilobiak, elizaren inguruko zelaian. Elezaharrak dioenez, Santa Luzia eliza Ziortzeko kolegiataren tokira lekualdatu zen 968an, eta Santa Luzia baseliza bilakatu zen.

Baselizako hormetan tradizio mozarabiarreko hiru baoko leiho ederra dago.

Barrualdean, Santa Luzia, San Antonio eta Ama Birjinaren Sortze Garbiaren imagjinak. Baselizaren xalotasuna ingurune paregabeak nabarmentzen du, bertatik bista ederrak daudela.

Abenduaren 13an ospatzen dituzte jaiak, eta hurrengo igandean meza. Antzina erromeria ospatzen zuten.

URIONA AUZOA.- Oiz mendiaren hegalean dagoen etxalde hau XVI. mendean eratu zen eta bertako baserri gehienak garai hartako estiloaren erakusgarri dira. Zutabe-egitura sendoko etxaldeak dira denak.

SAN MIGUEL AUZOA.- SAN MIGUEL ARCANGEL BASELIZA, San Migel auzoan dago. 8,95 x 7,10 dauka neurritzat.

ALDAKA AUZOA.- SANTIAGO APOSTOL BASELIZA, Aldaka auzoan dago. Arbatzegitik Gernikarako bidean, 44 km. inguruan, ezkerretarako pista bat hartu behar da eta handik kilometro bira dago. Santiagorako erromesen atseden-lekua izaten omen zen.

BERRENO AUZOA.- SAN SALVADOR BASELIZA, Berreño kofradian dago. Arbatzegi-Gerrikaitzetik Gernikara goazela, 44 km. inguruan, eskumalderako bidea hartu eta berehala aurkitzen da ermita.

Ermitaren neurria: 8,80 x 6,30. Alde bitarako teilatua. Kanpandorrerik ez du. Kanpaitxoa ermita barruan dago, alde batetik zintzilik.

Oso ermita zaharra da. Ermitatik gertu harrobia dago, baina gaur egun ez da erabiltzen.

Ermita hau Kanpona mendiaren saihetsean dago, itsas neurritik 215 metrora.

ASTORKI BEKOA BASERRIA, harriko eta egurrezko bi zutoin fabrikako beheko solairuan.

Ostatua eta Sukaldaritza: Nekazaritza-turismo bikaina eta bi jatetxe dauzka ehizaren sukaldaritzarekin.

Itzuli