Etxebarria'ko armarria - Escudo de Etxebarria

Oso gutxi dakigu Etxebarriako Elizatearen jatorriari buruz. Dirudienez, XIV. mendearen amaieran, Barroetako oinetxeko jaunak San Andres Apostoluari eskainitako parrokia sortu zuen, Kartagoitia izeneko bere lur-sailean.

Hala ere, garai hartako dokumentazioan ez da agertzen horri buruzko inolako aipamenik, ezta fundazioaren data egiaztatu dezakeen bestelako ezer.

Bide monumentala

SAN ANDRES APOSTOLUAREN ELIZA XIV mende. Badirudi San Andres Apostoluaren eliza XIV. mendean sortu zela. Uste denez, bertako lehenbiziko parrokia gaur egungoa dagoen leku berean egon zela,Kartagoitia izeneko tontortxo txiki baten gainean. 1570ean berriro eraiki zuten eta 1616an estalita zegoen jada kapera nagusia.

Estilo barrokoko eliza da, oin plano basilikala duena, ganga itxurako lau zatirekin, haietako azkena garaipen arkuan amaituz. Arku horren gainean balio handiko erretaula barrokoa dago.

Ganga eta dorrea XVII. mendearen amaierakoak dira. Barrualdean azpimagarriak dira, baita ere, XIX. mendeko brontzeko plakaren gainean dauden olioak, Barroetatarrek elizari emandakoak eta bi transeptuen alboetan eta nabe nagusian daudenak.

JAUREGI EDO PATROKUA JAUREGIA XVIII mende. Jauregi barrokoa da, gaur egun landa-guneko etxebizitza bilakatuta badago ere. Hirigunean dago, San Andres parrokiatik oso gertu.

Fatxadan Barroetatarren armarria dago, horiek baitziren jauregiaren jabeak eta elizaen zaindariak 1796an. Armarriak kaskoa, lumak, lanbrekinak ditu, eta bi arranoren buruak goialdeko izkinetan. Armarrian bi kanpandorre txiki ikusten dira, eta haien azpian, Calatravako gurutzea.

MAÑOZKA JAUREGIA. Jatorrian, XV. mendeko dorretxea izan zen, baina eraikina beranduagokoa da (XVII. mendearen amaierakoa). Harlanduz eta harlangaitzez eraiki zen, eta fatxadan, ezagutzen ez dugun armarriak utzitako hutsunea hauteman daiteke.

Badakigu bertan jaio zirela Juan Mañozca, Mexikoko artzapezpiku 1643 eta 1653 bitartean eta Jose Santos Mañozca, indiarrek XVIII. mendean martirizatu eta hildakoa, Kubako apezpiku zela.

MUNIBE JAUREGIA. Estilo eklektikoko landa-guneko jauregia da (erromantizismo-neoklasikoa). XX. mendearen hasieran eraiki zen, eredu herrerarrei jarraituz, baina barrokoko hainbat elementu sartuz. Jauregia babestuz, 65 hektareatako landetxe zabala dago.

1992an sutea izan zen, eta bertan eraikinaren zati handia erre eta XVIII. mendeko euskal liburutegi garrantzitsuena izan zenaren fondoetako batzuk ere deuseztatu zituen.

Landetxe honetan garai batean zaldi odolgarbi ingelesen behor talde garrantzitsua egon zen. Gaur egun bere jabea BBV fundazioa da.

ANSOTEGI JAUREGIA. XVII. mendearen amaieran eta XVIII. mendearen hasieran eraiki zen, aurretik bertan zegoen eraikin baten gainean. Etxebizitzarekin batera errota eta burdinola daude.

Eraikina, kubo itxurako bloke handia da, harlanduz eta harlangaitzez eraikia. Fatxadan Ansotegitarren armarria du. Uste denez armarriaren jatorria Andres Ansotegi da, Calatrava Ordenako zalduna (ordena horren gurutzea armarria dago).

IBARGUENGO GARAIA. Etxebarria eta Barinaga lotzen dituen errepidearen ondoan dago. XVI. mendearen erdialdeko garautegi bat dago, enbor-piramide formako lau zutabeak altxatua. Goialdea eraikita dago, haritzezko zurez oso-osorik.

Garai edo horreo hori Euskal herrian dauden guztien artean modu naturalean ongien kontserbaturik dagoena da, eta Europako ikerlariek 1920ko hamarkadan aztertu zuten lehenengoa izan zen.

URRUSOLO ERROTA. Ibai-errota hori Etxebarria eta Barinaga lotzen dituen errepidearen ondoan dago, Urko ibaiaren ertzetan.

Errota txikia da, eta nahiko egoera onean dago bai ehoketarako instalazioak (artoa ehotzeko harri bat eta garia ehotzeko beste bat) bai eta antepara ere. Duela urte gutxira arte martxan egon da.

Beste bisita batzuk: Etxebarria, Kalamua (767 m.) mendiaren oinetan dago, eta Urko ibaiak zeharkatzen du. Haran estuz eta mendi hegal malkartsuz osaturiko inguru naturala da, eta Erdi Arotik aurrera, gutxienez, Gipuzkoara joateko egin beharreko bidean ezinbesteko zen bertatik igarotzea.

Itzuli