Amoroto
Koldo
Amoroto'ko armarria - Escudo de Amoroto
Bertan aurkitu diren Historiaurreko aztarnek frogatzen dutenez, Kristo baino milaka urte lehenagotik ere baziren populazio-guneak inguru honetan.
Abitaga leize-zuloan aurkitu diren aztarnak, esate baterako, madalenienseak dira.
Erromatarren Inperioak lurralde honekiko zaletasunik erakutsi ez zuela kontuan hartuta, Amoroton leinu-taldeak bizi zirela uste da, eta beren jarduera nagusia abeltzaintza izango zela.
Iturrizak "Historia de Vizcaya" deituriko lanean, Amorotoko herriari Amoredo deitzen zitzaiola aipatzen du.
Itxuraz, X-XI mendeetan finkatu zen bertako populazioa.
Aurkitu diren lehenengo datu zehatzak 1325ekoak dira eta horien arabera, Amoroto Lekeitioko Andra Mari Basilikaren luzapena zen, lortzen ziren hamarrenen herena eman behar izaten baitzion. Beraz, XIV. gizaldian Lekeitioren menpeko zen arren, parrokia edukitzeko adina garrantzia behintzat bazuen.
Erdi Aroko hazkunde demografikoak eta indar ekonomikoak independentziaren aldeko irrika piztu zien amorotarrei. Andra Mari Elizatik banantzeko lehen eskaera 1454an egin zuen Amorotok, baina saiakerak saiakera, 1519ra arte ez zuten autonomiarik lortu.
Independentzia lortu aurretik, hala ere, Adan Yarzakoaren menpeko Erret elizate izendatu zuten eta Gaztelako Erresumari 18.000 maraiko zerga ordaindu behar izaten zizkion.
Independentzia lortuta, elizatea lurralde unitate independente gisa eratu eta muga politiko-administratiboak ezarri beharra nagusitu zen. Halaber, politikari berriak agertu ziren.
Aldaketa hauek denak gertatu ziren garaian hierarkia ia feudalean egituratuta zegoen gizartea: zerga eta bereterren sistemari jarraitzen zieten, eta gizartearen gorengo mailan leinu-familiak zeuden (Adan Yarzakoaren leinua zen nagusi Amoroton).
Leinu hauen diru-sarrerak nekazarien eta mendien gaineko eskubidea, Elizatearen hamarrenak eta antzekoak ziren. Horixe zuten botere eta ahalmen ekonomikoaren oinarri, eta krisialdietan ondasunak eskuratzeko aukera ematen zien. Azken eskubide hau dugu gatazka ugariren eta Banderizoen borroken jatorria.
BIDE MONUMENTALA
SAN MARTIN ELIZA. Eliza gotiko-neoklasiokoa da, bere jatorrian XVI. mende hasierako eraikuntza gotiko-errenazentista bitxiaizan zelarik. 1.797an jasan zuen berregite sakonak orain duen egoeran utzi zuen.
Bere barnean San Martinen erretaula naharmentzen da, errenazimendu klasiko garaiko lana, XVII. mende erdialdeko egur polikromatua. Errenazimenduko garai honi dagozkio garrantzi handieneko arkitektura elementuak.
PLAZAKO MULTZO NEOKLASIKOA, Elizarekin batera, taldeko eralkuntza esanguratsuena den: UDALETXEA, errenazimenduko diseinu lehorrekoa eta plazarantz balkoi-miradore ederra duena. Baita ere enparantzan dagoen ABADETXEA baserria, sarbide eta balkoiaren bitartez hin) ardatz hertikaletan eta Iau horizontaletan simetria mantentzen duen XIX. mendeko eraikin tipikoki neoklasikoa dugu, arkupea galdu duelarik.
Aldekoa baserria - Caserio Aldekoa
ALDEKOA ETA ITURRARAN BEKOA BASERRIAK. Tipología eta kronologia ezberdinetako eskualdeko Iaborantza etxe tipikoen adibide nabarmenak dira. Zenbait kasutan euskeraz egindako XVIII. eta XIX. mendeetako eskaintza inskripzioak dituzte etxe biek, benetan apartekogertaera. Aipatzekoa da, udalerri osoan, hain espazio txikian bildurik dagoen go-mailako arkitektura kalitatezko baserri multzoa, non ataburudun arkupeak dituzten egurrezko bilbapendunak nagusi diren.
IDARRETA BASERRIA. 1.754an berreraikitako Iaukizuzen formako oinaldea duen baserri barrokoa da. Zutabedun arku hikoitz batek jasotzen du, harlandu ederrak ditu eta gurutze bat inskribaturik daramaten irudi biluztuen multzo bat erliebean. Esaldi eta goiburuen edukinak garai hartako adierazgarri dira: Ardatzaren gainean ondorengoa irakur dezakegu: "EGUITEN BADOC BIERRA JANGODOC OGIA" (Lana egiten baduk, jango duk ogia) eta basati batzuek eutsitako armarri baten:" OBRA HAVE EGUIN EBA JUANE COSCORRAZA ETA YBARRETACOC" (Obra hau Juan Koskorraza eta Ibarretak egin zuen).
Baita ere aipagarria da Lea ibaia eta bere ibaiadarren inguruetan garai batean izandako errota kopurua, nahiz eta gaur egun hondakin gutxi batzuk baino ez geratu.
Urregarai-Bedartzandi. Senderismoa gustoko dutenek, Elexalde-ko herrigunetik Urregarai-Bedartzandi-ko parkera joateko aukera dute, bai Aulesti eta bai Markinarantz doan porlanezko bidetik abiatuz. Goierriko auzoraheltzean, mendian barneratu beharra dago Belartzandiren gailurreraino iritsi arte, marra zuriz adierazitako bide-zidor batetik zehar.
Non jan eta non lo egin
Beraien kalitatea dela eta. Oletako auzoan dauden jatetxeak eskualde guztian dira ospetsuak . Ikus giga honetan zerbitzu atala.